Лявон Бушмар (на белорусском языке)   ::   Черный Кузьма

ХIII

Людзi жылi тут павольным жыццём, спрадвечным, цiхiм... Людское жыццё было, як жыццё гэтага поля навокал i гэтых лясоў. Кожны год зямля мяняла ўсё твар свой, але праз год яна была той жа самай. I гэта трымала людзей пад нейкаю ўладаю.

Кожную восень над гэтым полем i лясамi адляталi жоравы i гусi. Тады людзi глядзелi на гэты свой радасны сум, думалi свае няхiтрыя рэчы, падоўгу стаялi i ўглядалiся ў гэтых адвечных падарожнiкаў, якiя ведаюць толькi сваю, гэтую адвечную дарогу, але дарога гэтая здавалася людзям незвычайнаю i вольнаю. Можа, людзi зайздросцiлi гэтай птушынай волi, можа, яны чулi ў гэты час тое сваё адвечнае iмкненне, што жыве ў iх, у глыбiнi пад нявольнiцкiмi путамi гаспадарскай клапатлiвасцi.

Так iшло тут жыццё зямлi i людзей на ёй.

Калi Бушмар служыў яшчэ ў войску, ён нудзеў па гэтым жыццi. Тут быў для яго цэнтр свету. Гэта ён тады чуў больш, як цяпер. Цяпер толькi жыў, больш, можа, як хто тут заклапочаны ўпартым сваiм змаганнем з зямлёй. Ён папрабаваў быў выкарчоўваць падлесную неўрадлiвую i дагэтуль граду, але не даў рады. Так у яго гэта засталося, толькi ў думках - от нешта такое прыйдзе, пара гэтакая, калi неяк гэта ў яго зробiцца, ён сам пра гэта пастараецца, тады будзе нешта iншае... Такое чаканне ўсё было ў чалавека, пакуль ён ладзiў i ладзiў удала, што пакiнуў яму бацька.

Гэтакае ж чаканне было i ва ўсiх. Бушмаравы вясковыя суседзi спрадвеку мучылiся на сваёй зямлi, яна была цяжкаю, але яе было мала. Людзi думалi каб яе было больш, яна была б лягчэйшай.